Je lichaam bestaat uit ontelbaar veel cellen, allemaal met een eigen taak. Spiercellen zorgen ervoor dat je kunt bewegen, huidcellen beschermen je en hersencellen laten je denken. Maar wist je dat al deze cellen ooit begonnen als één en dezelfde soort cel? Stamcellen!
Onderzoeker Renée Buurman-Raaijmakers vertelt meer over deze bijzondere cellen en hoe ze worden ingezet voor onderzoek naar spierziekten.
Alles in je lichaam – van je spieren tot je longen – begon ooit als een stamcel. Deze bijzondere cellen hebben een unieke eigenschap: het vermogen om zichzelf eindeloos te vernieuwen én te veranderen in elk type cel dat je lichaam nodig heeft.
Renée legt de stamcellen onder de microscoop en legt uit: “Stamcellen zijn als een blanco canvas dat zich kan ontwikkelen tot spiercellen, huidcellen, hersencellen – noem maar op. Dankzij deze flexibiliteit spelen ze een onmisbare rol in groei, herstel en vernieuwing van weefsels. Zonder stamcellen zou je lichaam simpelweg niet kunnen functioneren.”
Wetenschappers hebben inmiddels ontdekt hoe ze bestaande cellen – zoals huid-, bloed- of spiercellen – kunnen omtoveren tot stamcellen. “We kunnen ze in het lab als het ware ‘herprogrammeren’,” legt Renée uit. “Eigenlijk breng je een cel terug naar een soort ‘nulstand’. Dit gebeurt door specifieke genetische instructies toe te voegen, waardoor de cel terugkeert naar de staat waarin deze ooit begon.”
In 2012 wonnen onderzoekers Shinya Yamanaka en John Gurdon de Nobelprijs voor deze herprogrammeringstechniek! Een ontdekking die de medische wereld op zijn kop zette.
“Met een pipet brengen we cellen over naar een klein buisje, dat vervolgens in de nucleofector gaat – het apparaat dat de magie mogelijk maakt. De cellen worden kort blootgesteld aan een elektrische schok. Dat klinkt heftig, maar de cellen overleven dit prima. De schok zorgt ervoor dat er tijdelijk een klein gaatje in de celwand ontstaat, waardoor de juiste genetische instructies naar binnen kunnen. Vanaf dat moment begint de transformatie – de carrière-switch tot stamcel.”
“Na enkele weken hebben we ze dan – de stamcellen die zich weer tot elk celtype kunnen ontwikkelen.”
“Voor onderzoek naar spierziekten zijn stamcellen ontzettend waardevol,” zegt Renée. “Bij mensen met een spierziekte kunnen verschillende organen zijn aangedaan, zoals de spieren, maar soms ook de hersenen of bijvoorbeeld de lever. Het probleem? Die specifieke cellen zijn moeilijk uit het lichaam te halen en te vermenigvuldigen.”
Door huid-, spier-, of bloedcellen om te zetten in stamcellen, kunnen ze in het lab deze specifieke cellen kweken. “Dat klinkt makkelijker dan het is,” geeft Renée toe. “Het heeft jaren geduurd om uit te vogelen hoe we stamcellen zo kunnen sturen dat ze bijvoorbeeld spiercellen worden. Maar het is gelukt. Op deze manier kun je de spier van een patiënt eigenlijk namaken in een schaaltje. We kweken zelfs mini-organen – zoals hersenen – om te onderzoeken wat er precies misgaat in de cellen.”
Het grootste voordeel? Onderzoekers kunnen medicijnen direct testen op deze gekweekte cellen om te zien hoe ze reageren. Zonder dat een patiënt daar iets van merkt. In de toekomst zou dit kunnen leiden tot gepersonaliseerde therapieën, waarbij cellen van een patiënt worden gebruikt om precies de juiste behandeling te ontwikkelen.
Daarnaast speelt stamceltherapie een steeds grotere rol. Dit is precies het soort onderzoek waar Renée zich op richt: “Hierbij worden gezonde stamcellen ingebracht om beschadigd weefsel te herstellen of nieuwe, gezonde cellen aan te maken. Renée: “Dat klinkt misschien als toekomstmuziek, maar de eerste stappen zijn al gezet.”
Stamceltechnologie staat niet stil. Wetenschappers werken hard aan manieren om stamcellen efficiënter en veiliger te gebruiken, zodat ze uiteindelijk toegepast kunnen worden in behandelingen. Dankzij stamcellen kunnen we ziektes in een vroeg stadium bestuderen, medicijnen testen en misschien zelfs ooit beschadigd spierweefsel herstellen.
“Stamcellen zijn niet meer weg te denken uit onderzoek. Ze geven ons de unieke kans allerlei soorten weefsels en celtypen te maken die afkomen van een persoon. Het perfecte hulpmiddel om ons op weg te helpen naar een persoonlijke behandeling voor mensen met een spierziekte.”
)